Iława z myślą o zmianie klimatu

 Postępujące procesy urbanizacji, nie zawsze zważają na dynamicznie zmieniający się klimat. Obecnie obserwujemy, iż nawet kilkuminutowe deszcze nawalne, w zderzeniu ze szczelnymi nawierzchniami, które są nieodłącznym elementem rozwoju miast, mogą powodować poważne zniszczenia mienia, inne szkody materialne i środowiskowe.

Niechcianym, lecz niestety nieodłącznym efektem rozwoju miast, jest ich osuszanie. Władze samorządowe Iławy zauważają ten problem i postanowiły podjąć działania, dostosowujące procesy inwestycyjne do zachodzących zmian w klimacie. Próbując zmienić modelowe podejście do planowania i realizacji procesów inwestycyjnych, za które sam jest odpowiedzialny, Samorząd Miasta Iławy postawił na retencję wód opadowych, przy wykorzystaniu naturalnych uwarunkowań środowiska (zagłębień, zbiorników i cieków wodnych). Efektem powyższych działań stała się, trwająca już od ponad roku, realizacja zadań wchodzących w skład Projektu pn. Poprawa systemu gospodarowania wodami opadowymi na terenie miasta Iławy.

Dnia 27 czerwca 2019 r. Gmina Miejska Iława podpisała z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, umowę o dofinansowanie realizacji powyższego przedsięwzięcia. Współfinansowanie pochodzi ze środków Funduszu Spójności Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020. Wartość projektu ogółem, to nieco ponad 10 mln zł. Wysokość dofinansowania opiewa na 6,53 mln zł.

Główne cele tego projektu to

1. Zwiększenie retencji wód opadowych poprzez wykorzystanie metod naturalnych do celów retencyjnych, przebudowę oraz budowę nowych zbiorników retencyjnych oraz
2. Zwiększenie zabezpieczenia przed zagrożeniami wywołanymi zmianą klimatu (podtopienia, zalania w wyniku ulewnych opadów) poprzez budowę sieci kanalizacji deszczowej i usprawnienie systemu gospodarki wodami opadowymi.

W Iławie brakuje zbiorników retencyjnych dla wód opadowych. Chociaż Iława ma bogato rozwiniętą sieć hydrograficzną i w mieście jest zlokalizowanych wiele zbiorników wodnych (jezior, stawów), to w zasadzie tylko w przypadku 1 wylotu kanalizacji deszczowej (dla niewielkiej długości sieci – ok. 1,6%, retencja w zalewisku Marzyńsko) można mówić o retencji wód opadowych. W zachodniej części miasta, pomiędzy ulicami Nowomiejską i Gdańską, znajduje się zagłębienie terenowe (staw), które może pełnić rolę odbiornika i naturalnego zbiornika retencyjnego dla wód opadowych. W okresach suchych, woda w stawie jest na tak niskim poziomie, że całą powierzchnię zbiornika stanowi praktycznie tylko błoto z mułem przykryte bujną roślinnością. Badania geologiczne przeprowadzone na zlecenie Gminy Miejskiej Iława potwierdziły przydatność tego zagłębienia terenu (stawu) jako potencjalnego odbiornika wód opadowych i zbiornika retencyjnego.

W ostatnim czasie w pobliżu potencjalnego naturalnego zbiornika retencyjnego, w rejonie ulicy Jasielskiej (ciąg pomiędzy ulicami Wiejską i Gdańską), wybudowano nową sieć kanalizacji deszczowej. Wody opadowe odprowadzane tą kanalizacją zostaną wprowadzone do istniejącej w tym rejonie miasta sieci kanalizacji deszczowej z odprowadzeniem do jeziora Jeziorak Mały. Zlewnia ta jednak już w chwili obecnej jest przeciążona – w okresie ulewnych opadów nie jest w stanie odebrać wód opadowych, powodując lokalne zalania.

Ponadto, jedyny obecnie istniejący naturalny zbiornik retencyjny (zainstalowane na nim urządzenie wodne) znajduje się w złym stanie technicznym. Taki problem występuje na zalewisku Marzyńsko – naturalnym zbiorniku retencyjnym w południowej części miasta. Zalewisko to było wyposażone w urządzenie wodne pozwalające na utrzymanie właściwego poziomu wody, które obecnie jest zdegradowane technicznie. Poziom wody okresowo jest na tyle wysoki, że nadmiar wody zalewa drogę powiatową biegnącą ulicą Wojska Polskiego. Należy przy tym podkreślić, że woda opadowa z jedynego istniejącego zbiornika retencyjnego nie jest w żaden sposób wykorzystywana.

W Iławie występują tereny, które nie są wyposażone w sieci kanalizacji deszczowej. Są to między innymi tereny rozwojowe, na których planowana jest budowa nowych budynków wielo- i jednorodzinnych. Tak jest w przypadku dużego terenu (50,3 ha) po byłych Zakładach Przemysłu Ziemniaczanego, który jest przeznaczony pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną oraz zabudowę mieszkaniowa wielorodzinną, z usługami nieuciążliwymi. Wobec zagrożenia, jakie niosą ze sobą zmiany klimatyczne – nawalne lub długotrwałe deszcze – bez możliwości odprowadzenia wód opadowych z terenu dróg i parkingów powstającego osiedla, istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia lokalnych zalań i podtopień.

Aby wyeliminować problemy występujące w gospodarce wodami opadowymi konieczne jest przeprowadzenie działań inwestycyjnych w następującym zakresie:

•  Wykorzystanie naturalnych zdolności retencyjnych stawu pomiędzy ulicami Gdańską i Nowomiejską poprzez podjęcie działań inwestycyjnych przystosowujących staw do pełnienia roli zbiornika retencyjnego. Budowa kolektora kanalizacji deszczowej, który będzie odciążał niewydolną sieć kanalizacji deszczowej w istniejącej zlewni, z wykorzystaniem retencji w stawie przy ul. Gdańskiej.
•  Budowa sieci kanalizacji deszczowej na rewitalizowanych terenach miasta o największym potencjale rozwojowym.
•  Uregulowanie stosunków wodnych naturalnego zbiornika retencyjnego – zalewiska Marzyńsko poprzez odbudowę urządzeń wodnych umożliwiających odprowadzenie nadmiaru wody, zretencjonowanie nadmiaru odprowadzanej wody poprzez budowę nowych zbiorników retencyjnych oraz wykorzystane wody metodami naturalnymi, jak również poprzez pobór wody do pielęgnacji zieleni miejskiej.

W wyniku realizacji projektu powstaną następujące produkty:

•  5 zbiorników retencyjnych o łącznej pojemności retencyjnej 27,784 tys. m3:
  − 1 nowy naturalny zbiornik retencyjny o pojemności retencji 7 684 m3 – po dostosowaniu istniejącego stawu do pełnienia funkcji retencyjnej (przeprowadzono już prace budowlane polegające na budowie ścianek szczelnych w I etapie i po zainstalowaniu zastawki z regulatorem odpływu w II etapie), zbiornik zlokalizowany poza ciekami wodnymi,
  − 1 przebudowany naturalny zbiornik retencyjny o pojemności retencyjnej 19 8000 m3 (zalewisko Marzyńsko, prowadzenie prac budowlanych polegających na przebudowie urządzenia wodnego – komory odpływowej z przelewem stałym), zbiornik zlokalizowany poza ciekami wodnymi,
  − 3 nowe zbiorniki retencyjne na kanale odpływowym ze zbiornika Marzyńsko o łącznej pojemności 300 m3;
•  nowa sieć kanalizacji deszczowej o łącznej długości 4,79 km;
•  powierzchnia objęta systemem zagospodarowania wód deszczowych: 0,6233 km2.

W wyniku realizacji zaplanowanych działań zostaną osiągnięte następujące rezultaty:

•  Uzyskanie retencji wód opadowych z powierzchni 62,33 ha w ilości 27,78 tys. m3.
•  Lepsze zabezpieczenia przed zagrożeniami wywołanymi zmianą klimatu (podtopienia, zalania w wyniku ulewnych opadów) – zrealizowanie działań związanych z zabezpieczeniem przed niekorzystnymi zjawiskami pogodowymi na terenie miasta Iławy.

Osiągnięcie obydwu wcześniej opisanych celów bezpośrednich wpłynie na poprawę warunków do rozwoju gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów i przyjaznej środowisku oraz sprzyjającej spójności terytorialnej i społecznej – a więc celu głównego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Cele te są spójne z celami działania 2.1 Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska, a w szczególności z celem „zwiększenie ilości retencjonowanej wody”. Analizowany projekt, tak jak działanie 2.1, jest nakierowany na wzmocnienie odporności na zagrożenia związane ze zmianami klimatu oraz zwiększenie możliwości zapobiegania zagrożeniom naturalnym, na które Polska jest szczególnie narażona, tj. powodzi i suszy oraz reagowania na nie.

Opis przedsięwzięcia, w tym zakres rzeczowy i koszt przedsięwzięcia

Projekt „Poprawa systemu gospodarowania wodami opadowymi na terenie miasta Iławy” będzie realizowany na terenie Gminy Miejskiej Iława. Szczegółową lokalizację przedstawia mapa stanowiąca załącznik do artykułu. Aby zrealizować cele bezpośrednie realizacji projektu oraz osiągnąć zakładane rezultaty niezbędne jest podjęcie odpowiednich działań technicznych. Działania te podzielono na grupy odpowiadające poszczególnym składowym gospodarki wodami opadowymi:

•  Grupa I: działania techniczne w zakresie retencji wód opadowych.
•  Grupa II: działania techniczne w zakresie budowy sieci kanalizacji deszczowej.

W związku z powyższym zaplanowano realizację następujących zadań:

Grupa I

•  Zadanie 1 Budowa kanalizacji deszczowej od ul. Gdańskiej do ul. Nowomiejskiej – etap I (dotyczy wykorzystania naturalnych zdolności retencyjnych stawu przy ul. Gdańskiej), produkty: kolektor grawitacyjny dł. 60 m, zespół podczyszczający (osadnik i separator), wylot, ścianka szczelna z grodzic winylowych o długości 197 m i wysokości 12,0 m okalającą zbiornik od strony północnej, zabezpieczająca linię kolejową E-65 międzynarodowego znaczenia, prowadzoną na nasypie w odległości ok. 100 m od projektowanego zbiornika retencyjnego. Powierzchnia zlewni 1,83 ha. Pojemność retencji: 7.864 m3. Łączny koszt kwalifikowalny robót budowlanych wyniesie 1.432.038,49 zł.
•  Zadanie 3 Uregulowanie stosunków wodnych - zalewisko Marzyńsko przy ul. Wojska Polskiego w Iławie, produkty: przebudowana komora odpływowa, kolektor przelewowy grawitacyjny o długości 454 m, bateria zbiorników retencyjnych IIA, IIB, IIC wraz z rurociągami spinającymi i odpływowymi – pojemność retencji 300 m3, wylot betonowy do rowu, utwardzony podjazd do komory odpływowej z zalewiska w celu umożliwienia wykorzystania retencjonowanej wody. Powierzchnia zlewni 60,5 ha. Łączna pojemność retencji: 20.100 m3. Łączny koszt kwalifikowalny robót budowlanych wyniesie 2.500.000,00 zł.
•  Zadanie 4 Budowa kanalizacji deszczowej od ul. Gdańskiej do ul. Nowomiejskiej – etap II(odprowadzenie wód opadowych i roztopowych z kanalizacji deszczowej do Jez. Jeziorak Mały poprzez przepust pod torami E-65 w ul. Nowomiejskiej w Iławie) – dotyczy grupy I i II, produkty: wlot ze zbiornika retencyjnego przy ul. Gdańskiej (stawu), zastawka z regulatorem odpływu, kolektor grawitacyjny o długości 335 m, wylot do istniejącego kolektora. Powierzchnia zlewni 1,80 ha (oraz 1,83 ha z zadania 1). Łączny koszt kwalifikowalny robót budowlanych wyniesie 500.000,00 zł.

Grupa II

•  Zadanie 2 Budowa kanalizacji deszczowej na terenach po byłych Zakładach Przemysłu Ziemniaczanego w Iławie (Osiedle Żołnierzy Wyklętych) – dotyczy grupy II, produkty: kanalizacja deszczowa grawitacyjna o łącznej długości 3 941 m, osadnik z separatorem lamelowym dla zlewni nr I, osadnik z separatorem lamelowym dla zlewni nr II, wylot do rzeki Iławki - Φ1200mm ze zlewni nr I, wylot do jeziora Iławskiego - Φ800mm ze zlewni nr II. Powierzchnia zlewni 50,3 ha. Łączny koszt kwalifikowalny robót budowlanych wyniesie 3.214.093,17 zł. Powierzchnia objęta projektem wynosi: 114,43 ha.

Powierzchnia, z której nastąpi zatrzymanie odpływu i retencjonowanie wód opadowych dla zadania 1 wynosi: 1,83 ha, a dla zadania 3: 60,5 ha. Łączna powierzchnia to 62,33 ha. Zatem, zatrzymanie odpływu i retencjonowanie wód opadowych nastąpi z 54,5% powierzchni objętej projektem. W przypadku obu zbiorników objętych zakresem projektu ma miejsce wykorzystanie naturalnej zdolności retencji.

Powierzchnia, dla której wykorzystano naturalną zdolnością retencyjną zbiorników dla zadania 1 wynosi: 1,83 ha, a dla zadania 3: 60,5 ha. Łączna powierzchnia to 62,33 ha. Powierzchnia objęta projektem wynosi: 114,43 ha. Zatem, powierzchnia terenu, z której wody opadowe zagospodarowano metodami naturalnymi lub bazującymi na naturalnych będzie wynosi 54,5 % powierzchni objętej projektem. Zostanie wykorzystanych 0,3% (90 m3 wobec łącznej pojemności retencji 27.784 m3) objętości zretencjonowanych/zatrzymanych wód opadowych. Całość – 100% wykorzystanej wody zostanie wykorzystana do rozwoju zieleni.

Zdjęcia z realizacji zadania 1: Budowa kanalizacji deszczowej od ul. Gdańskiej do ul. Nowomiejskiej - etap I (kolektor, separator, osadnik, studnie rewizyjne, wylot plus ścianki szczelne)